- Δαμασκηνός Στουδίτης
- (Θεσσαλονίκη αρχές 16ου αι. – 1575;). Συγγραφέας λαϊκών θρησκευτικών αναγνωσμάτων και μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτας (1574;-75;). Οι πληροφορίες που έχουμε για τη ζωή του είναι αμφίβολες και ανεπαρκείς. Είναι γνωστό πάντως ότι υπήρξε μαθητής του λόγιου μοναχού Θεοφάνη Ελεαβούλκου και δάσκαλος του πατριάρχη Ιερεμία Β’, καθώς και ότι ταξίδεψε στη νοτιοδυτική Ρωσία ως έξαρχος του πατριάρχη Μητροφάνη, ο οποίος τον είχε χειροτονήσει επίσκοπο Λιτής και Ρεντίνης (1564-74). Λίγο πριν πεθάνει έγινε μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτας. Δεν είναι γνωστό γιατί έλαβε το προσωνύμιο Στουδίτης· δεν πρέπει πάντως να υπήρξε μοναχός της μονής Στουδίου της Κωνσταντινούπολης, αφού το μοναστήρι αυτό είχε ήδη γίνει τζαμί ίσως πριν καν γεννηθεί ο Δ. Ο Δ. ήταν ένας από τους πιο μορφωμένους κληρικούς της εποχής του, όπως φαίνεται από μερικές επιστολές του και από διάφορους ηρωοελεγειακούς στίχους του, και ένας από τους πρώτους λόγιους που έγραψαν σε δημοτική γλώσσα και σε λαϊκό, απλό ύφος. Τα πιο γνωστά έργα του είναι ο Φυσιολόγος και ο Θησαυρός.Στο πρώτο, που βασίζεται σε ανάλογα παλαιότερα κείμενα, περιγράφει τις συνήθειες και τις παράδοξες ιδιότητες που έχουν διάφορα ζώα. Ο Θησαυρός είναι μια συλλογή από 36 θρησκευτικές ομιλίες, γραμμένες σε πολύ απλό ύφος, σχεδόν απλοϊκό, γεγονός που εξηγεί τη μεγάλη διάδοση του βιβλίου. Πραγματικά, ο Θησαυρός ήταν το βιβλίο που είχε τη μεγαλύτερη κυκλοφορία στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Από το 1568 (πρώτη γνωστή έκδοση) έως τα μέσα του 19ου αι. ανατυπώθηκε ή επανεκδόθηκε τουλάχιστον 30 φορές. Αλλά η κυκλοφορία του δεν περιορίστηκε μόνο στον ελληνικό χώρο: στα χρόνια που ζούσε ίσως ακόμα ο Δ., το μετέφρασε στα σλαβικά ο επίσκοπος Πελαγωνίας Γρηγόριος και είχε τεράστια διάδοση σε όλες τις σλαβικές χώρες, ακόμα και στη Ρωσία. Οι μεταφράσεις αυτές του Θησαυρού στα διάφορα σλαβικά ιδιώματα είναι γνωστές στην παλαιοσλαβική φιλολογία ως Δαμασκηνάριο,όρος που κατέληξε να σημαίνει για τους Σλάβους κάθε συλλογή θρησκευτικών λόγων, πρωτότυπων ή μεταφρασμένων από τα ελληνικά. Από τις αρχές του 18ου αι. ο Θησαυρός κυκλοφορούσε επίσης μεταξύ των τουρκόφωνων χριστιανών της Μικράς Ασίας σε καραμανλίδικη μετάφραση, σε τουρκική δηλαδή γλώσσα αλλά γραμμένη με ελληνικούς χαρακτήρες.
Dictionary of Greek. 2013.